ओला दुष्काळ म्हणजे केवळ पाऊस नव्हे!
ओला दुष्काळ म्हणजे नुसता जास्त पाऊस नव्हे, तर तो पाऊस अवेळी आणि इतका तीव्र असणे, ज्यामुळे पिके वाचू शकत नाहीत.
परिणाम: पिके काढणीच्या वेळी अचानक पाऊस आल्यास शेतात उभी असलेली पिके (उदा. कापूस, सोयाबीन) किंवा जमिनीखालील कंदमुळे (उदा. कांदा) सडून जातात.
आर्थिक फटका: कोरड्या दुष्काळात शेतकऱ्याचा खर्च वाचतो, पण ओल्या दुष्काळात बी-बियाणे, खते आणि मजुरीवर केलेला संपूर्ण खर्च वाया जातो, तसेच अपेक्षित उत्पन्नाचे नुकसान होते.
ओला दुष्काळ जाहीर करण्याचे नेमके निकष (परिमाण)
केंद्र आणि राज्य सरकार 'ओला दुष्काळ' ही संज्ञा थेटपणे वापरत नसले तरी, 'अतिवृष्टीमुळे झालेले पीक नुकसान' या श्रेणीखाली मदत जाहीर केली जाते. यासाठी राज्य आपत्कालीन प्रतिसाद निधी (SDRF) अंतर्गत कठोर परिमाणे निश्चित आहेत.
१. पावसाची तीव्रता (हवामान निकष):
अतिवृष्टीची व्याख्या: एखाद्या महसुली मंडळात २४ तासांमध्ये ६५ मिमी (mm) पेक्षा जास्त पाऊस झाल्यास, त्या घटनेची नोंद अतिवृष्टी म्हणून केली जाते. हा पंचनाम्याचा मूळ आधार असतो.
अवेळी पाऊस: पिकांच्या काढणीच्या महत्त्वाच्या टप्प्यात (उदा. सप्टेंबर-ऑक्टोबर) पाऊस येणे.
२. पीक नुकसानीची अट (अत्यंत महत्त्वाचा निकष):
हवामानाचे निकष पूर्ण झाल्यावर, झालेल्या नुकसानीचा पंचनामा केला जातो. या पंचनाम्यात जर पिकांचे नुकसान (टक्के) किंवा त्याहून अधिक झाले असल्याचे सिद्ध झाले, तरच त्या भागातील शेतकरी सरकारी मदतीसाठी पात्र ठरतात.
३. जमिनीवरील परिणाम:
जोरदार पावसामुळे शेतात पाणी साचून राहणे (Water Logging), भूजल पातळी वाढणे, ज्यामुळे पिकांची मुळे कुजून ती सडतात.
पाण्याच्या प्रवाहामुळे सुपीक मातीची धूप होणे किंवा शेतातील बांध फुटणे हे परिणामही विचारात घेतले जातात.
ओला दुष्काळात मिळणाऱ्या मदतीचे स्वरूप
नुकसानीचे हे परिमाण निश्चित झाल्यावर, शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत दिली जाते, जी वेळोवेळी शासनाच्या निर्णयानुसार बदलते
थोडक्यात, केवळ जास्त पाऊस पडला म्हणून ओला दुष्काळ जाहीर होत नाही; तर तो पाऊस असामान्य असल्याने शेतीत झालेले ३३% पेक्षा जास्त नुकसान हा मदतीचा अंतिम आधार असतो. यामुळे शेतकरी आणि प्रशासनाने हवामानाचा अंदाज घेऊन त्यानुसार नियोजन करणे अत्यावश्यक ठरते.
